ارتباط با جنس مخالف، معضلی برای دانش‌آموزان دختر

 دانش‌آموزان بخش عمده‌ای از فعالیت‌های روزانه و ارتباطات خود را در مدارس می‌گذرانند که این موضوع بین دختران بیشتر است؛ چراکه اکثر دختران پس از پایان ساعات مدرسه، در کنار خانواده می‌مانند؛ همین امر لزوم توجه بیشتر و جدی‌تر آموزش‌وپرورش به دانش‌آموزان دختر را نشان می‌دهد.

دقایقی که یک دانش‌آموز در مدرسه می‌گذراند، دقایقی طلایی در زندگی اوست، چون در همین لحظات بیشترین ارتباطات خود را با دنیای بیرون و افراد مختلف برقرار می‌کند و از این فضا تأثیر می‌پذیرد و شخصیت و هویت خود را شکل می‌دهد. این موضوع در دانش‌آموزان دختر ملموس‌تر است؛ زیرا عموماً پس از پایان ساعات مدرسه کمتر شاهد حضور آن‌ها در چنین اجتماعاتی هستیم؛ به‌ویژه اگر این دختران در نقاطی دور از کلانشهرها زندگی کنند.

وزارت آموزش‌وپرورش مانند هر نهاد دیگری دارای بخش‌های مختلفی است. اداره کل امور زنان و خانواده، اداره کل امور تربیتی و مشاوره، اداره کل مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی، سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس، اداره کل سلامت و تندرستی و معاونت تربیت بدنی و سلامت، فعالیت‌هایی را در زمینه دانش‌آموزان دختر انجام می‌دهند.

توجه به سلامت روان دختران دانش‌آموز

یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید در آموزش‌وپرورش مدنظر قرار گیرد، وضعیت سلامت روحی و مشکلات مربوط به آن در سنین مختلف در بین دختران دانش‌آموز است. آموزش‌وپرورش با توجه به نیازهای دانش‌آموزان دختر باید برنامه‌هایی را به‌ منظور سلامت روان این گروه و آسیب‌های اجتماعی که با آن روبه‌رو هستند، اجرا کند.

وجود حالتی از افسردگی در یک‌سوم دختران دانش‌آموز

طبق آمار حدود یک‌سوم دختران دانش‌آموز حالتی از افسردگی را دارند که باید برای حل این موضوع حتماً کارگروه‌هایی به ‌منظور بررسی و پیگیری آن تشکیل شود تا زودتر به درمان و پیشگیری بپردازیم، زیرا فضای استرس و اضطراب می‌تواند آن‌ها را از بزرگ‌ترها دورتر کند و امکان انتخاب دوستان نامناسب برای حل مشکل به‌وجود بیاید؛ پس باید تحقیقات بیشتری انجام شود و غربالگری صورت بگیرد تا این عارضه‌ها را تشخیص دهیم و زودتر به درمان آن بپردازیم.

اما مهناز احمدی؛ مشاور امور بانوان وزارت آموزش‌وپرورش در رابطه با برنامه‌های این وزارتخانه برای دختران به مواردی کلی اشاره کرد و گفت: بهبود وضعیت تحصیلی، آموزشی و بهداشتی دانش‌آموزان دختر مناطق محروم کشور، الگوسازی و تجلیل از برترین دانش‌آموزان دختر "علم و اخلاق"، تقویت شیوه‌های مهارتی ارتباطی اولیا با دختران دانش‌آموز، به‌سازی شیوه زندگی سالم دختران دانش‌آموز دوره متوسطه با رویکرد نشاط دینی، برگزاری همایش دختران و امنیت فضای سایبری و مجازی و آموزش حقوق و تکالیف به دانش‌آموزان دختر ویژه اولیا، مربیان و دانش‌آموزان دختر برنامه‌هایی است که در طول سال 94 از سوی این اداره انجام می‌شود.

این اقدامت در حالی است که وضعیت سلامت روان دختران وخیم‌ بوده و با این برنامه‌های کلی و محدود و برخی حتی بی‌ربط که نشان از عدم توجه ویژه به این مقوله دارد، بعید است به این زودی‌ها بهبود یابد، اما دانش معتقد است وجود یک مشاور مجرب در مدارس می‌تواند نجات‌دهنده باشد. بیشتر مشاورین مدارس نقش مشاوره درسی دارند و مشاوره روانکاوی و روان‌درمانی را به خوبی بلد نیستند که علت آن کار نکردن در مورد آن موضوع یا نگذراندن دوره‌های تخصصی مربوطه است. اگر تمام مشاوران مدارس به صورت کارگاهی مورد آموزش قرار بگیرند، می‌تواند نجات‌دهنده باشد.

دختران و "نیاز به توجه" در دوران پیش از بلوغ

این روانشناس همچنین در مورد ارتباط بین اولیا، مربیان و دختران دانش‌آموز گفت: دختران در سنین و دوره‌های مختلف، شرایط گوناگونی دارند؛ معمولاً دختران پیش از رسیدن به سن بلوغ، به مورد توجه قرار گرفتن از طرف خانواده و معلم اهمیت می‌دهند و دوست دارند این محبوبیت را والد یا معلم به‌عنوان همانندسازی‌شده به جای مادر برایش فراهم کند. آن‌ها چنین وضعیتی را برای جلب توجه انجام می‌دهند؛ زیرا نیاز اصلی‌شان توجه‌دیدن است.

او معتقد است که باید پیام‌هایی را به‌عنوان خط مشی اصلی زندگی این دختران تثبیت کنیم و پیام‌هایی که در زندگی درون‌گیری و حک می‌شود را به عنوان الگوی شخصیتی در اختیارشان قرار دهیم. دختران در این سن، چنین رفتارهایی را از معلم، مادر و سایر بزرگ‌ترهای الگودهنده دریافت می‌کنند. در اختیار قرار دادن الگوهای مناسب در مورد ورزش، مذهب و جهان‌بینی فرد در تثبیت هویت دختران در سنین بلوغ بسیار مهم است.

تثبیت هویت در سنین بلوغ

به گفته این روانشناس، دختران در سنین بلوغ می‌خواهند هویت خود را ثبت کنند؛ یعنی آن‌چه می‌خواهند از خودشان به دیگران نشان دهند. این وضعیت حالتی سردرگم به دنبال دارد؛ در نتیجه از هر جانبی انتظار دارند که جدی گرفته شوند، به آن‌ها اهمیت داده شود، با آن‌ها گفت‌وگو شود، در خانواده از آن‌ها مشورت خواسته شود، در مدرسه در گروه‌های تیمی باشند و به عنوان یک نفر از یک گروهی که مورد پذیرش است، شناخته شوند.

دانش به مدارس پیشنهاد داد که گروه‌های سرود و تئاتر تشکیل دهند تا دانش‌آموزان به عنوان یک عضو از یک گروه موفق شناخته شوند. همچنین برای درس‌خواندن هم فضای رقابت گروهی را برای دختران ایجاد کنند؛ چراکه هرچه دختران این گروه سنی عضوی از جمع باشند، احساس بهتری دارند، حس تعلق‌شان با این روش برآورده می‌شود و احساس این‌که هویت بالاتری دارند، تثبیت می‌شود.

آسیب‌شناسی روانی- اجتماعی دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه

با تمام این ضرورت‌ها، اما مشاور امور بانوان وزارت آموزش‌وپرورش تنها طرح آسیب‌شناسی روانی- اجتماعی دانش‌آموزان دختر دوره دوم متوسطه را یکی از طرح‌های این وزارتخانه دانست و گفت: این طرح در کل کشور توسط مرکز مشاوره هر استان اجرا می‌شود و مشاورین امور بانوان استان‌ها ناظران طرح هستند. در این طرح دانش‌آموزان پرسشنامه‌ها را کامل می‌کنند و اگر نیازی به مصاحبه باشد، این کار انجام می‌شود و نتیجه آن متمرکز به ستاد ارسال می‌شود که پس از جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات، اطلس شروع انواع آسیب‌های روانی- اجتماعی دانش‌آموزان دختر به تفکیک مناطق جغرافیایی تحت پوشش تهیه و جهت برنامه‌ریزی‌های لازم به‌منظور رفع یا کاهش آسیب‌ها در اختیار معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری قرار می‌گیرد.

البته این طرح در دوره دوم متوسطه یعنی پس از سنین بلوغ دختران انجام می‌شود که طبیعتاً نیازها و موارد قابل اهمیت آن‌ها تغییر کرده است. پس در طراحی و اجرای این آسیب‌شناسی باید به نیازهای دختران دانش‌آموز در این سنین توجه شود.

توجه به همسالان پس از بلوغ

دانش معتقد است که بعد از سنین بلوغ معمولاً تثبیت در روحیات دختران صورت می‌گیرد؛ یعنی تقریباً می‌دانند که برای آینده چه برنامه‌ای دارند. دختران در این سن بیشتر به حمایت در جهاتی که می‌خواهند حرکت کنند، نیاز دارند. اگر تا این زمان به آن‌ها یاد داده باشیم که درست و غلط چیست، سعی خواهند کرد که روش آزمون و خطا داشته باشند و خانواده و مدرسه باید به آن‌ها کمک کنند، استقلال بدهند، اعتماد کنند و به شکلی هم باید مانع از بروز اشتباهات بزرگ شوند.

او تعامل مدرسه و خانواده در تمام زمینه‌ها و برای همه سنین دختران را موفقیت‌آمیز دانست و گفت: بعد از سنین بلوغ، مدرسه می‌تواند کمک‌کننده باشد. بعد از این سنین معمولاً دختران به تایید نیاز دارند، اما آن‌ها بیشتر به همسالان‌شان نگاه می‌کنند؛ در نتیجه فضایی که در مدرسه تشکیل می‌شود و هماهنگی‌هایی که با خانواده صورت می‌گیرد، می‌تواند عاملی برای جلوگیری از بسیاری از اشتباهات بعد از دوران بلوغ باشد.

یکی از اشتباهاتی که در دوران بلوغ و پس از آن صورت می‌گیرد، ارتباط نامناسب با جنس مخالف است که باید مورد توجه جدی قرار بگیرد.

ارتباط با جنس مخالف؛ معضلی برای دانش‌آموزان دختر

سال 80 بود که محمود گلزاری؛ روانشناس، با استناد به نتایج تحقیقی در کشور اظهار کرد که در سال‌های اخیر گرایش نوجوانان به دوستی با جنس مقابل افزایش یافته است؛ به‌ط‌وری‌که دختران از سن 12 سالگی و پسران از حدود 14 سالگی در جریان رابطه با جنس مخالف قرار می‌گیرند و تعداد کسانی که به نحوی با یک یا چند نفر رابطه دارند، بین 20 درصد و در بعضی مدارس تا 60 درصد دانش آموزان است. او همچنین در سال 90 اعلام کرد که 80 درصد دانش‌آموزان دختر تهرانی دوست‌پسر دارند که طیفی از ساده‌ترین تماس‌های تلفنی و اینترنتی تا پیشرفته‌ترین رابطه‌های جسمی را در برمی‌گیرد.

آخرین آمار ارایه ‌شده توسط گلزاری به سال 1393 بازمی‌گردد که عنوان داشت ارتباط دختران و پسران نسبت به ۳۰ سال گذشته سه برابر شده و زمان شروع رابطه به دوران تحصیلی راهنمایی و نوع رابطه از عاطفی به جنسی رسیده و ارتباط همزمان با چند نفر زیاد شده است.

با وجود اینکه گلزاری گفته بود ارتباط‌های دختران و پسران در طیف گسترده‌ای قرار دارد؛ اما مسأله اینجاست که آیا این ارتباط در همین حدود باقی می‌ماند.

پروین داعی‌پور؛ کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، نوع ارتباط دختران و پسران را در شروع ارتباط عاطفی دانست و گفت: این ارتباط اگر کنترل نشود می تواند دلبستگی‌های کاذبی را ایجاد کند، بعداً تمناهایی را به وجود آورد و حتی منجر به رابطه جنسی شود که همه این‌ها را من به عنوان روانشناس برای نوجوانان نمی‌پذیریم؛ چون ممکن است آمادگی جسمانی وجود داشته باشد، ولی آمادگی عاطفی و روانی وجود ندارد؛ لذا این را صدمه می‌دانم.

ارتباط عاطفی به تنهایی می‌توانند برای دختران آسیب‌های جبران‌ناپذیرتری را ایجاد کند؛ حال تصور کنید این ارتباط به رابطه‌های جنسی هم کشیده شود. رابطه‌هایی علاوه بر مغایرت با دین و عرف، مشکلات عدیده‌ای برای دختران ایجاد خواهد کرد.

با وجود چنین اخطارهایی، آموزش‌وپرورش اقدامی جدی در این رابطه انجام نداده و سعی کرده است با نادیده‌گرفتن آن و پاک‌کردن صورت مسئله، آن را فراموش کند؛ این در حالیست که با کمی جدی گرفتن از همان ابتدا و سعی در حل این معضل، شاید امروز با چنین آماری روبه‌رو نبودیم. همانطور که در بالا به آن اشاره کردیم از اقداماتی که آموزش‌وپرورش به‌عنوان یکی از نهادهای تربیتی کشور می‌تواند انجام دهد، به‌کارگیری مشاوران مجرب و متخصص نه تنها در امور تحصیلی، بلکه در موارد تربیتی است.

اهمیت سلامت جسمی دختران

به جز نیازهای روحی و روانی دختران دانش‌آموز، موارد مختلفی از قبیل تغذیه، تحرک و بهداشت و به‌طورکل سلامت جسمی آنان نیز باید مورد توجه قرار گیرد.

آهن‌یاری و توزیع ویتامین D

ازآن‌جایی‌که دانش‌آموزان دختر سنین بلوغ خود را در مدارس می‌گذرانند و این سنین از لحاظ سلامتی دوران بزرگسالی بسیار اهمیت دارد و اغلب دختران دانش‌آموز از مشکلاتی مانند کم‌خونی و کم‌تحرکی رنج می‌برند، چند سالی است که طرح آهن‌یاری سراسری در مدارس دخترانه کشور برگزار می‌شود. همچنین طرح توزیع کپسول ویتامین D که تا سال گذشته فقط در چند استان برگزار می‌شد، امسال به صورت سراسری برای مقاطع متوسطه اول و دوم دختران اجرا می‌شود.

بنا به اذعان مسئولان آموزش‌وپرورش بر اساس تحقیقاتی که در وزارت بهداشت انجام شده است، از سالی که مشکل کم‌خونی دختران دانش‌آموز در سن بلوغ مطرح شد تا امروز، آهن‌یاری تأثیر مثبتی داشته و میزان کم‌خونی دختران کاهش پیدا کرده است.

اما در امر تغذیه و نیز سایر آموزش‌های مربوط به سلامت جسمی و بلوغ، اولویت آموزش‌وپرورش در آموزش تغذیه به دختران مدارس شبانه‌روزی بود. برای نمونه سال گذشته به 150 مدرسه آموزش‌های سلامت نوجوانی و تغذیه داده شد. امسال نیز 250 مدرسه دخترانه شبانه‌روزی مورد آموزش قرار گرفته‌اند و مسائلی مانند سلامت نوجوانی، بهداشت بلوغ و موضوعاتی که لازم است دختران در مورد آن‌ها آموزش ببینند، ارایه شده است.

دختران کم‌تحرک‌تر از پسران

دختران به دلیل شرایط خاصی که دارند، عموماً نسبت به پسران کم‌تحرک‌تر هستند. آن‌ها کمتر می‌توانند از فضای باز استفاده کنند و حتی در اکثر مدارس در حیاط مدرسه هم توانایی فعالیت بدنی مناسب ندارند. برای حل این مشکل قرار است از سال تحصیلی جاری مسابقات المپیاد درون مدارس برگزار شود و اولویت سالن‌های سرپوشیده با دختران باشد.

براساس گفته‌های مهرزاد حمیدی، معاون تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش‌وپرورش حیاط و فضای ورزشی مدارس تنها محل موجود برای ورزش اکثر دانش‌آموزان است و تنها حدود 10 درصد از 13 میلیون دانش‌‌آموز کشور می‌توانند از مکان‌هایی نظیر پارک‌ها و سالن‌های ورزشی استفاده کنند؛ لذا باید با ایجاد تغییر در سبک زندگی و ساعت درس تربیت‌بدنی و پیش‌بینی برنامه‌های مکمل، به‌گونه‌ای عمل کرد که دانش‌آموزان بیشترین بهره‌وری را از فضای مدرسه داشته باشند.

از دیگر فعالیت‌های وزارت آموزش‌وپرورش در این زمینه تلاش برای محرم‌سازی مدارس دخترانه است تا آن‌ها بتوانند به‌ راحتی در حیاط مدرسه فعالیت داشته باشند که چندین و چند سال است در کنار سایر طرح‌ها عقیم مانده و به اجرا درنیامده است.

دختران به دلایلی که در گزارش به آن‌ها اشاره شد، نیازمند توجه جدی‌تری هستند. با توجه به این‌که طلایی‌ترین سال‌های رشد جسمی و روحی آن‌ها همزمان با دوران تحصیل‌شان در مدارس است و براساس آمارهای سازمان آموزش‌وپرورش اکثر دختران ایرانی حداقل برای مقطع ابتدایی به مدارس می‌روند، به اهمیت دوران دانش‌آموزی دختران و مسئولیت سنگین آموزش‌وپرورش پی می‌بریم که می‌تواند تأثیر شگرفی در نقش‌های آینده یک دختر داشته باشد؛ چه بسا به وجود آمدن مشکلی در این سن، لطمات جبران‌ناپذیری در آینده داشته باشد.
مهرخانه